YETİŞKİNLER VE ÇOCUKLARDA PERFORMANS TESTLERİ
Anaerobik terimi ATP yenilenmesi için gerekli biyokimyasal yolların
oksijen gerektirmediğini varsaymaktır. Ancak yapılan iş çok şiddetli de olsa
çok kısa da olsa hala onun uygulamasında aerobik bir dağılım bulunmaktadır
(Bar-Or 1987; Vanda+Walle, Peres, Heller & Monod, 1987 akt: Bar-Or, 1996)
Bu aerobik dağılım çocuklar arasında yetişkinlerden daha fazladır (Hebestreit,
Mirmura & Bar-Or, 1993 akt: Bar-Or, 1996). Yine de supramaximal şiddetteki
aktiviteler ve kısa süreli olan aktiviteler (30-60 s) anaerobik olarak
adlandırılmıştır.
Çocukların anaerobik spor branşlarındaki performansı yetişkinlerden daha
düşüktür. Bu da bir bakıma çocukların anaerobik yollarla kimyasal enerjiden
mekanik enerji ortaya çıkarması için yetersiz kapasiteye sahip olduklarını
göstermektedir.
Çocukların anaerobik performansı absolute güç ünitesi (per kg body mass) yetişkinlerden
daha düşüktür (Bar-Or, 1996). Anaerobik performans birçok büyüme ve olgunlaşma
safhalarından sonra sürekli bir şekilde artmaktadır (Blimkie, et.al 1988; Inbar
& Bar-Or 1986) Özellikle de pubertede erkeklerde büyük artış olmaktadır.
Kızlarla erkekler arasındaki farkla ilgili daha az veri bulunmaktadır. Ancak
genellikle kızlar aynı kronolojik yaşta erkeklerden daha düşük performans
göstermektedir. `
Büyüme sırasında anaerobik performans yağsız vücut kitlesiyle ilişkili olmasına rağmen, ı maksimum güç ve ortalama güç kas kitlesi başına olarak belirlense de adelosan sırasında artış göstermektedir (Blimkie et.al 1988).
Çocuklardaki düşük anaerobik performansa neden olan özellikler tam olarak
bilinmemektedir. Bunun bir nedeni çocuklarda anaerobik glikoliz oranı ve
hızının sınırlı olması olabilir (Erikson ve Saltin, 1974). Çünkü çocuklarda PFK
enzimi daha düşük seviyede bulunmaktadır (Erikson, Gollnick ve Saltin, 1973).
Bu durum düşük maximal laktat konsantrasyonu ile (kandaki) açıkça belli
olmaktadır. Burada testesteronun etkisi araştırılmıştır. Bazı hayvanlarda
anaerobik kapasite testesteron (dolaşan) düzeyine bağlı bulunmuştur (Dux, Dux
& Gubc, 1982). Ancak maximal kan laktat düzeyi ile salivery testesteron
düzeyi arasında olumlu bir ilişki bulunmasına rağmen (41 erkek) korelasyon
sadece 0.39 olarak bulunmuştur. (Fellman, 1988). Ayrıca testesteron düzeyindeki
değişim bayanlarda anaerobik performansta oluşan puberteye bağlı değişimleri de
açıklayamamaktadır.
Anaerobik testler, mekanik kriter 2 kategoriye ayrılmıştır:
1. Bir kas veya kas grubunun çok kısa bir sürede oluşturduğu en yüksek
mekanik gücü değerlendiren ya da ölçenler (7 s'den 10 s'ye kadar) : Peak güç
2. Kasların yüksek gücü zaman içerisinde sürdürebilmesini ölçün testler (15-60
s): Aerobik kapasite.
Bu test peak gücü kısa süreli bisiklet veya kol egzersizi ile belirlemeye
çalışmaktadır. 5 ile 7 sn süren bisiklet kullanma süresi, farklı ancak sabit
fren gücü (direnç) ile olan 5-8 tekrarlı, tüm eforun kullanıldığı testterdir.
Hız - kuvvet ilişkisi kasılan kaslarda kurvilinear, yetişkinlerde ve kız
ve erkeklerde 50'den 150 RPM'e linear bir özellik göstermektedir.
Ekstrapolasyon yaparak, en yüksek hız ve kuvvet, yani deneğin çalışabildiği en yüksek
hız ve kuvvet değeri belirlenmektedir.
Güç, kuvvet ve hızın bir ürünü olduğuna göre, her evrede en yüksek güç
hesaplanabilir ve o direnç güce karşılık grafiğe dökülebilmektedir. Elde edilen
parabole hesaplamayı sağlamaktadır ve interpolasyon ile her deneğin peak gücü
ve o peak güce ulaşmada gerekli kuvveti hesaplanabilir. Bu kuvvet yaklaşık
Fo'ın %50'sidir.
Bu test ilk önceleri yetişkinler için geliştirilmiştir ancak daha
sonraları çocuklar için adapte edilmiştir. F-V testi izokinetik veya sabit
kuvvet ergometreleriyle de kullanılmaktadır.
Yüksek şiddetteki egzersizler sonrası çocuklar hızlı bir şekilde
toparlandığı için arka arkaya gelen setler arası 2dk'lık dinlenmeler
yeterlidir. Bu sürede tamamen toparlanmaya ulaşılabilinecektir. Ancak yorgunluk
etkilerine karşı koruyabilmek için bu testte 5'dk lık dinlenmeler
uygulanmaktadır. Bu durumda F-V testinin total süresi yaklaşık 30 ile 40 dk
sürmektedir. Bu diğer anaerobik testlere daha uzun bir süredir ancak her seansın
kısa olmasından dolayı koşubandı koşusundan veya Wingate anaerobik testten daha
az yorgunluğa neden olmaktadır. F-V testinin diğer avantajları:
1. Elde edilen peak güç Wingate testi ve diğer bisiklet protokollerinden
daha fazla bireyin gerçek peak bisiklet gücüne yakındır.
2. F-V ilişkisi özellikle de test izokinetik bir ergometrede yapılıyorsa
çok rahat gözlemlenebilir.
3. F-V testi Wingate testinin optimal direncini belirlemede
kullanılabilir.
Merdivenleri koşu ile çıkan bireyin peak mekanik gücünü hesaplayan bir
testtir. Denek merdivenleri bir defada maksimal 2 merdiven alacak şekilde
çıkmaktadır. Davies ve ark (1972 akt: Bar-Or 1993) çocuklarda bu değerin bir
defada bir merdiven olacak şekilde olması gerektiğini belirtmiştir. Bu test çocuk
ve yetişkinlerde çokça kullanılmıştır.
Sargent (1921) tarafından geliştirilmiştir. Ani çökme ve kolların
salınımıyla parmakların bir tahtaya değmesiyle uygulanmaktadır. Parmakların
ulaştığı maksimal dikey mesafe olarak alınmaktadır.
Bu test çocuklarda rahatlıkla uygulanabilmektedir.
Kuvvet platformu kullanılarak yapılan dikey sıçramalar hem yetişkinlerde
ve hem de çocuklarda uygulanabilmektedir.
Bu testler tükenene kadar koşubandında sprint yaparak uygulanmaktadır.
Çocuklarda da uygulanabilmektedir. Total anaerobik kapasite hakkında bilgi
verebilmektedir.
Bu test en yüksek güce ulaşmada optimal bir hız olduğu varsayımından yola
çıkılarak oluşturulmuştur. Sabit hızda uygulanmaktadır. Çocuklarda hız 110 rpm olarak
ayarlanmaktadır. Strain gauge kullanılarak pedallardaki kuvvet ölçülmekte ve
güç sürekli olarak gözlenmektedir. Tek pedal çevirmeden, 60 sn pedal çevirmeye
kadar değişik protokoller uygulanabilmektedir.
Wingate anaerobik testi bisiklet veya kol ergometresinde maksimal hızda
sabit yükte uygulanan 30 sn'lik bir testtir. Yük her birey için ayrı olarak
belirlenmektedir.
Çocuklar tarafından da kolaylıkla uygulanabilmektedir. Hebstreit ve ark
(1993, akt Bar-Or 1993) çocukların daha hızlı toparlandığını belirlemiştir.
Genç yetişkinler toparlanma için 10 dk'ya ihtiyaç duyarlarken, çocuklar 2 dk'da
toparlanmışlardır.
Test sırasında ilk bir kaç dakikada peak güç oluşmakta ve daha sonra
güçte yorgunluğa bağlı düşüş olmaktadır. Elde edilen yorgunluk indeksinin
yetişkinlerde hızlı kasılan fibril tipine bağlı olduğu bilinmektedir. Ancak
çocuklarda bu konu ile ilgili bilgi bulunmamaktadır. Çünkü etik olarak kas
biyopsinin çocuklara uygulanması uygun değil.
Yük seçiminde 13-14 yaş kız ve erkeklerde sırasryla vücut ağırlığı başına
67-70g ağırlık (Doran ve Bar-Or 1983). 13 yaşın altı için daha çok çalışma
yapılmalıdır.
Aerobik performans aerobik metabolizmaya dayanan dayanıklılık
performansını geliştirme kapasitesidir (Leger 1996). Orta mesafe ve uzun mesafe
branşları yüksek düzeyde aerobik performansa bağlıdır.
3 komponent içermektedir:
1.Maksimal aerobik güç
2.Aerobik enerji süreçlerinin mekanik verimi
3.Aerobik dayanıklılık ya da anaerobik eşik
Aerobik performans, dayanıklılık süresini ölçerek ve anaerobik eşiği
belirleyerek ölçülmektedir. Çocukların anaerobik eşikleri 4 mmol'den daha
düşüktür, anaerobik eşik yetişkinlerde olduğu gibi çocuklarda da
belirlenebilmektedir.
V02 max Protokolleri
Daha önce de belirtildiği gibi aerobik performansın önemli
belirginlerinden bir tanesi de maksimal aerobik güç yani V02 maks'tır.
V02 mak'sı belirleyen birçok protokol vardır, öncelikle bu
protokoller yetişkinler için kullanılmıştır.
Bu protokollerden sıkça kullanılan iki tanesi Bruce ve Balke protokolleridir. Buntardan Bruce protokol pediatrik laboratuarlarda % 50 oranla kullanılmaktadır. Bruce protokolü çocuklar için geliştirilmediği için bir çok araştırmacı tarafından çocuklar için fazla yoğun olduğu kabul ediliyor. Bu durum Balke protokolü için de aynıdır, çocuklar için uzun süreye ve yüksek eğime sahiptir (Leger 1996).
Çocuklar için özel protokoller bulunmamasından dolayı Rawland (1993) ve
Bar-Or (1993) çocuklar için uygulanacak teslerin şu özelliklere sahip olması
gerektiğini belirtmişlerdir:
* < 119.9 cm olan çocuklar için başlama yükü 12.8 W artış 25
* 120-139.9 cm arasındaki çocuklar için başlama yükü 12.5 W artış 25 W
* 140-159.9 cm arasındaki çocuklar ile 160 cm < uzun kızlarda başlama yükü 25W artış 25W
" 160 < uzun erkeklerde başlama yükü 25W artış 50W
* Yüklenmeler 2 dk (Bar-Or 1996)
Koşubandı
*
tümünde başlama eğimi % 10 olmalıdır.
* 150 <
uzun erkeklerde başlama eğimi % 12.5, her 2 dk'da % 2.5 artış
* Koşu
bandı hızı boya göre ayarlanmalı
* <109.9 cm hız 4 km.h-1
* 110-129.9 5 km.h-1
* > 130 6 km.h-1 (Bar-Or, 1993)
V02 maks Submaksimal Testler
Astrand Rhyming Testi
Yetişkinler için geliştirilmiş ancak çocuklar tarafından da
kullanılmıştır. İş yüküne karşılık gelen kalp atım hızına yönelik bir testtir.
Toplam süresi 7 dk' dır. 5. ve 6. dk' larda kalp atım hızı
alınmaktadır ve aradaki fark 5 atımdan az veya fazla ise test bir dk. daha
uzatılmaktadır.
PWC 170
Daha çok çocuklar için geliştirilmiş bir testtir ancak yetişkinler için de
kullanılmaktadır. Toplam 9 dk'lık bir testir, başlangıç yükü haricinde iki
yükleme yapılmaktadır.
1. Bar-Or, Oded.
1996. Anaerobic Performance. İçinde: Docherty, David. Measurement In Pediatric
Exercise Science. Champaign, IL. Human Kinetics. s: 161-178.
2. Leger, Luc. 1996.
Aerobic Performance. İçinde: Docherty David. Measurement In Pediatric Exercise
Science. Champaign, IL. Human Kinetics. s: 183-216.
3.Rowland, T W. 1993. Aerobic Exercise Testing Protocols. İçinde:
Rowland Pediatric Laboratory
Exercise Testing. Champaign, IL. Human Kinetics. s:19-41.
Yayına Hazırlayan :
Nagihan Esen PEHLİVANOĞLU